Pensioenfederatie | Investeren in wapens: ethische bezwaren exit?

Pacifisme kent ook grenzen – en wil ze zelfs verdedigen. Dat er voor de nationale defensie geïnvesteerd wordt in wapenfabrieken is dus geen probleem voor Cor Oudes van vredesorganisatie PAX. Zeker niet nu, voor Nederland zelf, maar ook voor Oekraïne. Als er maar niet geleverd wordt aan regimes die mensenrechten schenden. De lastige morele kwesties beginnen daar, voor zowel de Nederlandse wapenindustrie als voor de pensioenfondsen. Daarom organiseerde de Pensioenfederatie afgelopen donderdag hierover een genuanceerd debat.

Over een handvol stellingen kruiste Cor Oudes de degens met enerzijds Ron Nulkes, directeur Nederlandse Industrie voor Defensie & Veiligheid (NIDV) en anderzijds met André Snellen, bestuurder van de pensioenfondsen Detailhandel en PNO Media. Moeten pensioenfondsen hun ethische bezwaren laten varen en weer meer investeren in de defensie-industrie? Oudes zoomde bij die eerste stelling in op de twee soorten materieel die hij geen enkele investering waard vindt: ten eerste wapens die uitgevoerd worden naar foute regimes en ten tweede kernwapens. Nulkes bepleitte juist brede investering in zijn bedrijfstak. Want: “na jaren van achterstalligheid is er de laatste jaren veel meer belangstelling en maatschappelijk draagvlak. Want wat komt er nog van Poetin, wat hebben we te verwachten van China?” En wie betaalt de inhaalslag?”

Poetin afschrikken

Ontwikkeling en fabricage van wapensystemen is in Nederland geen staatsmonopolie, maar wordt overgelaten aan “zo’n duizend private bedrijven, die elk voldoen aan de ESG-criteria in hun bedrijfsvoering”, zo legde Nulkes uit. Naast civiele producten maken zij op verzoek van de Nederlandse regering ‘de beste spullen voor onze militairen’, die meehelpen om vijanden als Poetin af te schrikken en zodoende de vrede te bewaren, aldus de NIDV-directeur. De ethische bezwaren uit de stelling moet je dus niet laten vallen, maar anders inkleuren, vindt hij. “Als laatste redmiddel” snapt Oudes ook dat er wapens nodig zijn. “Dat is de discussie ook niet. Maar het punt is dat de wapenindustrie al jaren levert aan regimes met kwaad in de zin, zoals Saoedi-Arabië en zo’n vijftig andere landen.”

Pensioenfondsbestuurder André Snellen is gewend om uit te leggen wat zijn fondsen doen en waarom: “We vertegenwoordigen onze deelnemers, die via ons hun pensioen opbouwen. Een pensioenfonds voor militairen kan dus andere beslissingen nemen dan een fonds voor bijvoorbeeld journalisten. Je beleggingen weerspiegelen de opvattingen van de deelnemers. Dat is wettelijk vastgelegd in onze code.” Oudes benadrukte ook dat de keuzes van pensioenfondsen en banken een maatschappelijke spiegel zijn voor de wapenindustrie. “Het gaat niet om ‘voor of tegen wapens’, maar om mensenrechten. Als je die lijn doortrekt, dan moet je als pensioenfonds wapenbedrijven uitsluiten.”

Pensioenfondsen als voorbeeld

Maar die keuze staat onder druk. Sinds de Russische inval in Oekraïne horen pensioenfondsen regelmatig dat ze zouden moeten investeren in de Nederlandse defensie-industrie. Niet alleen de wapenfabrikanten zelf zeggen dat – Nulkes vindt zelfs dat pensioenfondsen een voorbeeldfunctie hebben – maar ook voormalig NAVO-topman Jaap de Hoop Scheffer en het ministerie van Defensie doen die oproep. André Snellen hoorde in Brussel die vraag ook uit de mond van Europese ambtenaren. Want opeens zien Europese regeringen dat ze tientallen jaren lang de misvatting koesterden dat de grote economische macht van Europa genoeg zou zijn om Rusland te temperen. Dus investeren maar?

Met pensioengeld worden niet direct bommen en granaten gemaakt. Natuurlijk betaalt het Ministerie van Defensie keurig voor de geleverde spullen, lichtte Ron Nulkes toe. Maar Nederlandse defensie- en veiligheidsbedrijven kunnen (sinds 2016) vanwege commitments en codes bij banken en andere financiers niet eens meer in Nederland een bank vinden om nieuwe gebouwen, productielijnen en machines voor te financieren. Zo worden ze naar het buitenland gedwongen.

Restrictief genoeg?

En nu is er opeens weer wapencapaciteit nodig, bij producenten die in hoofdzaak kunstgrasmatten, luxe jachten of OV-chip-poortjes op de markt brengen. Waar en hoe investeer je dan in deze industrie? Cor Oudes van PAX: “Als een fabrikant 5 procent van z’n omzet haalt uit wapens, maar die levert aan bijvoorbeeld Saoedi-Arabië, dan heb ik daar een probleem mee. Is het 100 procent een wapenbedrijf, maar levert die aan Duitsland, Finland of de VS en het gaat niet om kernwapens? Ik zou er zelf niet in beleggen, maar ik ga er ook geen campagne tegen voeren.”

Nulkes plaatste de leveringen in perspectief, met nog meer getallen: “De wapenexport levert 5 miljard euro omzet op, daarvan gaat zo’n 3,5 miljard naar Europese en NAVO-landen. Zo’n honderd miljoen gaat naar andere landen, bijvoorbeeld in Azië. Maar dat mag alleen als de Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken en van Buitenlandse Handel hun handtekening gezet hebben. En Nederland heeft het meest restrictieve beleid op dit vlak.”

Het kabinet bepaalt niet alleen of er complete gevechtstanks naar Oekraïne gaan, maar ook dat radarsystemen geleverd mogen worden voor Egyptische fregatten – een land met bepaald geen vlekkeloze reputatie op het gebied van mensenrechten.

Praten werkt

Is het dan aan ‘de politiek’ of de regering om het verlossende morele woord te spreken? Nee, vindt Oudes, die op het eigen kritische vermogen van beleggers wijst: “Als je ergens van profiteert, dan heb je een extra verantwoordelijkheid.” Maar hoe dan? Helemaal wegblijven bij de wapenfabrikanten? Of zelfs bij hun toeleveranciers? Of kies je voor een moreel hogerstaande concurrent, als je de markt of een bedrijf wil veranderen? Pensioenfondsbestuurder Snellen ziet veel heil in ‘engagement’, ofwel in gesprek blijven met het bedrijf of sector waarin je belegt – vanuit het juiste sentiment en met de juiste argumenten. “Dat werkt vaak beter dan eruit stappen. De totale Nederlandse pensioenen bedragen 1.500 miljard, wij merken dat je daarmee echt een verschil maakt bij grote bedrijven.” Wapenfabrikanten zijn daar misschien niet gelukkig mee. De vredesbeweging ook niet. “Je probeert het goede te doen, maar in het diepe besef dat je fouten kan maken” overziet Snellen vanuit de pensioenfondsen. “Als iedereen ongeveer even boos op je is, dan weet je dat je op de goeie plek zit.”